Cà phê Việt đang ở đâu trên bản đồ cà phê thế giới?

Việt Nam có tiềm năng và lợi thế phát triển chuỗi cà phê nhưng trên thực tế, giá trị xuất khẩu cà phê hiện chưa phản ánh đúng tiềm năng đó.

Để nâng cao giá trị cà phê Việt trên thị trường quốc tế, còn rất nhiều việc phải làm, từ chỗ sản xuất sạch đến chế biến sâu và xây dựng thương hiệu.

Đây là nhận định của chuyên gia tại Hội thảo “Tăng giá trị cho cà phê Việt, cách nào?”, diễn ra trong khuôn khổ chuỗi sự kiện Tôn vinh Cà phê Việt năm 2023 do Báo Người Lao Động tổ chức chiều 4/3, tại TP.HCM.

Giá trị gia tăng thấp

Năm 2022, sản lượng cà phê xuất khẩu của Việt Nam đạt khoảng 1,72 triệu tấn với giá trị đạt 3,94 tỷ USD và nằm trong nhóm nông sản chủ lực có kim ngạch xuất khẩu trên 3 tỷ USD. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, giá trị xuất khẩu đó chưa phản ánh giá trị thực mà cà phê Việt Nam có thể đạt được do tỷ lệ chế biến sâu còn thấp.

Ông Thái Như Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam, Giám đốc Công ty TNHH Vĩnh Hiệp, thông tin: Hiện tổng diện tích trồng cà phê của cả nước khoảng 710.000 ha; trong đó diện tích cho thu hoạch là 650.000 ha, chủ yếu tập trung ở 5 tỉnh Tây Nguyên.

Theo ông Thái Như Hiệp, dù có diện tích trồng và sản lượng lớn nhưng hiện nay ngành cà phê Việt Nam chỉ đang phát triển phần ngọn là xuất khẩu thô là chính và chưa quan tâm giải quyết phần gốc của chuỗi giá trị. Muốn tăng tỷ lệ chế biến, chế biến sâu cần sự tham gia của doanh nghiệp và cả Nhà nước, để giải quyết cái gốc đầu tiên. Tập trung vào chỉ dẫn địa lý, truy xuất nguồn gốc, an toàn vệ sinh thực phẩm… là mấu chốt cho ngành cà phê phát triển.

Ông Hồ Văn Mười, Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Nông cho biết, hiện nay, diện tích cà phê tại Đắk Nông chiếm 23% diện tích đất nông nghiệp của tỉnh và 59,7% tổng diện tích cây công nghiệp lâu năm và chiếm trên 18% cả nước (đứng thứ 3 cả nước và khu vực Tây Nguyên, sau tỉnh Đắk Lắk và Lâm Đồng).

Theo thống kê sơ bộ đến hết năm 2022, tổng diện tích ước đạt 139.932 ha, năng suất bình quân đạt 2,8 tấn/ha, tổng sản lượng ước đạt 356.612 tấn/năm. Cà phê được trồng tại Đắk Nông chủ yếu là cà phê vối Robusta (chiếm 99% diện tích).

Mặc dù có diện tích trồng lớn, và là cây trồng sinh kế của nhiều nông dân nhưng điểm yếu của ngành cà phê Đắk Nông là chưa chuyên sâu, còn manh mún nhỏ lẻ. Nếu không khắc phục được tình trạng này, rất khó nâng cao giá trị ngành cà phê. Nâng giá trị ngành cà phê phải bắt đầu từ nhận thức của nông dân, phải làm cà phê sạch mới bán được giá cao. Để có cà phê sạch phải bắt đầu sạch từ giống, phân, thuốc, giống chất lượng cao.

Ông Trần Thanh Hải, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Sở giao dịch Cà phê và hàng hóa Buôn Ma Thuột (Đắk Lắk) cho biết, Việt Nam là nhà sản xuất cà phê Robusta lớn nhất thế giới; khoảng cách với nước đứng thứ hai là rất lớn. Thông thường lẽ ra, Việt Nam phải là bên quyết định giá cà phê Robusta vì chúng ta chiếm tới 60% thị phần thế giới. Tuy nhiên trên thực tế, dù xuất khẩu cà phê lớn nhưng chuỗi giá trị gia tăng cho người trồng cà phê Việt Nam rất nhỏ. Giá bán cà phê rang xay ở thị trường Bắc Mỹ vẫn cao hơn nhiều so với Việt Nam. Nguyên nhân là vì cà phê của Việt Nam không có thương hiệu, giá trị gia tăng của nông dân cực thấp so với người bán lẻ, người rang xay.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan cho rằng: Thế giới tiếp cận cà phê không chỉ là một loại thức uống. Cà phê là một chuỗi giá trị rất đa dạng từ mật ong hoa cà phê, thuốc nhộm vải, sợi, giày cũng có thể làm từ cà phê, phân bón từ bã cà phê…. Nhưng Việt Nam còn đang làm cà phê thô, không gian giá trị của cà phê Việt Nam đang bỏ trống hoàn toàn hoặc chỉ mới là manh nha khai thác.

Xây dựng chuỗi giá trị

Ông Nguyễn Ngọc Luận, Tổng giám đốc Công ty TNHH Liên kết thương mại Toàn cầu (thương hiệu cà phê Meet More) cho rằng, doanh nghiệp sản xuất, chế biến, kinh doanh cà phê Việt Nam đang làm việc tự phát và chưa có yếu tố phát triển bền vững. Trong bài toán nâng cao giá trị nông sản Việt, chế biến sâu sẽ mang lại giá trị gia tăng lớn hơn nhiều so với xuất khẩu nguyên liệu thô.

Muốn nâng tỷ trọng chế biến sâu, gia tăng giá trị cà phê nói riêng, nông sản nói chung cần có chính sách khuyến khích cho các doanh nghiệp trong nước tập trung nghiên cứu phát triển, tạo ra các dòng sản phẩm đa dạng phục vụ thị trường. Đây cũng chính là tiền đề để xây dựng thương hiệu cho sản phẩm với thị trường nội địa và quốc tế.

Cùng quan điểm, ông Đinh Vĩnh Cường, Chủ tịch Câu lạc bộ Kết nối doanh nhân Việt Nam – Quốc tế cho rằng, để phát triển và nâng giá trị cà phê Việt trong thời gian tới, cần chú trọng đầu tư sản xuất cà phê sạch để đáp ứng thị trường tiêu thụ, đặc biệt là những thị trường khó tính. Khi đã có nguồn nguyên liệu sạch, chúng ta phải chế biến sâu. Bên cạnh đó cần xây dựng chỉ dẫn địa lý cho các vùng trồng cà phê lớn để gia tăng giá trị cho sản phẩm cà phê từ các vùng trồng này.

“Sản lượng cà phê Thái Lan ít hơn hẳn Việt Nam nhưng họ có loại cà phê cao cấp, bán đến 50 USD-100 USD/ly ở các khách sạn 5 sao trên thế giới. Việt Nam đứng thứ 2 thế giới về xuất khẩu cà phê nhưng chưa có thương hiệu nào góp mặt trong danh sách 10 thương hiệu cà phê đắt nhất thế giới vì rất ít doanh nghiệp làm thương hiệu cho cà phê Việt Nam”, ông Đinh Vĩnh Cường chia sẻ.

Ông Thái Như Hiệp nêu thực tế, người dân Tây Nguyên là lực lượng sản xuất cà phê chiếm tỉ lệ lớn nhưng gặp rất nhiều khó khăn trong văn hóa chế biến. Do đó, muốn nâng cao tỷ trọng chế biến sâu, giá trị gia tăng cho sản phẩm cà phê, cần sự tham gia của doanh nghiệp và Nhà nước. Nút thắt của các doanh nghiệp hiện nay chính là vốn, chế biến, kinh doanh nông sản có biên lợi nhuận thấp trong khi với lãi suất ngân hàng hiện ở mức cao thì doanh nghiệp không dám vay để đầu tư.

Chính vì vậy, cần chính sách tín dụng nông nghiệp, hỗ trợ cho hợp tác xã, nông dân và bao tiêu sản phẩm. Bên cạnh đó, mấu chốt của sự bền vững là liên kết chuỗi giá trị từ người sản xuất đến khâu cuối cùng. Điều này hy vọng tạo ra sản phẩm cà phê cho người nông dân, tạo ra thương hiệu cà phê của Việt Nam và cà phê Việt sẽ có chỗ đứng cao hơn trong chuỗi cà phê thế giới.

“Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã triển khai xây dựng vùng nguyên liệu cà phê cho khu vực Tây Nguyên nhưng thành công hay không còn do chính quyền địa phương hợp sức cùng doanh nghiệp, tác động để bà con nông dân cùng làm. Riêng về vấn đề cạnh tranh phải xây dựng thương hiệu, mà thương hiệu cà phê phải đi từ cảm xúc gắn với văn hoá. Nói cách khác, muốn xây dựng thương hiệu phải định vị lại, phải biết kể câu chuyện để gieo vào cảm xúc người tiêu dùng”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.